Soydan, SerpilBilem, Mesut2024-11-042024-11-042024https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=weFMBHaUra8rsS5wi2bmHDTliqNIxmtDSmmOZxqYJ_QKZxB8DdwetCQA3eSZ3T2Vhttps://hdl.handle.net/11480/10846Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalıİslam dininin en temel dayanaklarından biri olan Kur'an-ı Kerim, İslamiyet'i benimseyen bütün milletler için her zaman yol gösterici olmuştur. Karahanlılar döneminde Türkler İslamiyetle müşerref olmuştur. Bu yeni dinin yüzyıllarca sancaktarlığını yapacak olan bu necip milletin ilk işi de bu dönemde İslam'ın kutsal kitabı olan Kur'an-ı Kerim'i Türkçeye tercüme ederek anlamak ve yaşamak olmuştur. Bundan sonraki dönemde Türklerin dil ve din hayatında büyük değişimler yaşanmıştır. Özellikle İslamiyet'in bu ilk yıllarında Türkçeye yapılan tercüme ve tefsirler, Türk dili ve kültürü açısından büyük önem taşımaktadır. Türkçenin İslamiyet'ten önceki söz varlığını da kısmen yansıtan bu tercüme ve tefsirler yeni dinin de söz varlığını Türkçenin içine almıştır. Bu dönemde ayetlerin altına yapılan satır arası bire bir tercümeler, ayetlerdeki kelimelere Türkçe karşılıklar vermesi yönünden önemlidir. Bununla beraber ayetlerin iniş nedenlerini açıklayan, ayetlerle ilgili kıssalara yer veren ve müfessirin de yorumlarını içeren Kur'an tefsirlerinin de Türkçenin söz varlığı bakımından değeri büyüktür. Bu çalışmayla da Türkçenin farklı sahalarına ait tefsirler dil açısından incelenmiştir. Doğu Türkçesinin karakteristik özelliklerini gösteren "Doğu Türkçesi Kur'an Tefsiri" ve "Orta Asya Kur'an Tefsiri"; Eski Anadolu Türkçesinin karakteristik özelliklerini gösteren "Tercüme-i Tefsir-i Ebu'l-Leys es-Semerkandî" ve hem Doğu Türkçesinin hem de Batı Türkçesinin dil özelliklerini içinde barındıran "Karışık Dilli Kur'an Tefsiri" adlı eserler çalışmanın kaynakları olarak belirlenmiştir. Çalışmanın kaynağı olan bu tefsirlere birinci elden ulaşılamadığı için bu tefsirler üzerine yapılan yüksek lisans tezleri kaynak olarak kullanılmıştır. Zamanın kısıtlı olmasından dolayı da çalışmalarda geçen ortak üç sure belirlenmiş ve çalışmanın kapsamı daraltılmıştır. Daha sonra bu üç suredeki Türkçe ortak kullanımlar üzerinden tefsirler; ses, şekil bilgisi ve söz varlığı bakımından karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Ortaya çıkan veriler sonuç bölümünde ses, şekil bilgisi ve söz varlığı açısından karşılaştırılmış ve çalışma, sayısal verilerle desteklenmiştir. Böylece Türkçenin zengin söz varlığına, kelime türetme ve karşılık bulma konusundaki muhteşem dil yapısına farklı sahalara ait tefsirler üzerinden tanık olunmuştur. Ayrıca bu çalışma, tercüme ve tefsir alanındaki çalışmalara katkıda bulunmuş ve karşılaştırmalı çalışmaların daha da gelişmesi ve derinleşmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: Tercüme, Tefsir, Kur'an-ı Kerim, Söz varlığı, Ses ve Şekil BilgisiThe Holy Quran, one of the most fundamental foundations of the Islamic religion, has always been a guide for all nations that embrace Islam. During the Karakhanid period, Turks were honored with Islam. The first act of this noble nation, who would be the standard bearer of this new religion for centuries, was to understand and live the Holy Quran, the holy book of Islam, by translating it into Turkish. In the following period, great changes took place in the language and religious life of the Turks. Especially in these early years of Islam, translations and interpretations into Turkish are of great importance for the Turkish language and culture. These translations and interpretations, which partially reflected the vocabulary of Turkish before Islam, also included the vocabulary of the new religion into Turkish. In this period, the one-to-one interlinear translations made under the verses are important as they provide Turkish equivalents to the words in the verses. In addition, Qur'an commentaries, which explain the reasons for the revelation of the verses, include stories about the verses, and include the comments of the commentator, are also of great value in terms of the vocabulary of Turkish. In this study, interpretations of different fields of Turkish were examined in terms of language. "Eastern Turkish Quran Interpretation" and "Central Asian Quran Interpretation", which show the characteristic features of Eastern Turkish; The works named "Tercüme-i Tefsir-i Ebul'Leys es-Samerkandî", which shows the characteristic features of Old Anatolian Turkish, and "Mixed Language Qur'an Tefsiri", which includes the linguistic features of both Eastern Turkish and Western Turkish, were determined as the sources of the study. Since these interpretations, which are the source of the study, could not be accessed first-hand, master's theses on these interpretations were used as sources. Due to limited time, three common surahs mentioned in the studies were determined and the scope of the study was narrowed. Then, interpretations based on common Turkish usages in these three surahs; It was discussed comparatively in terms of sound, morphology and vocabulary. The resulting data were compared in terms of phonetics, morphology and vocabulary in the conclusion section, and the study was supported by numerical data. Thus, the rich vocabulary of Turkish and its magnificent language structure in terms of word derivation and finding equivalents have been witnessed through commentaries from different fields. In addition, this study contributed to studies in the field of translation and exegesis and revealed that comparative studies need to be further developed and deepened. Keywords: Translation, Interpretation, Holy Quran, Vocabulary, Phonics and Formstrinfo:eu-repo/semantics/openAccessTürk Dili ve EdebiyatıTurkish Language and LiteratureMaster Thesis1244846168